Op dinsdag 19 maart 2024 heeft de Eerste Kamer de uitbreiding Wet seksuele misdrijven aangenomen. Naar verwachting zal de wet per 1 juli 2024 in werking treden. Belangrijk gevolg is dat een seksuele handeling in een hiërarchische verhouding, denk aan de arbeidsrelatie tussen een leidinggevende en ondergeschikte, eerder strafbaar kan zijn. Lees in onze blog welke veranderingen deze nieuwe wet met zich meebrengt voor het beleid op de werkvloer.
Wat verandert er?
Het uitgangspunt van de modernisering van de Wet seksuele misdrijven, is instemming en vrije wil. Onvrijwillig, of ongewenst seksueel contact wordt strafbaar, ongeacht of sprake is van dwang. Een persoon is hierdoor al strafbaar als deze weet of redelijkerwijs kan weten dat de ander geen seksuele handeling wil en hier niet mee instemt. De persoon die het seksuele contact initieert, wordt verondersteld te begrijpen dat de ander geen seksueel contact wil wanneer deze aangeeft het niet te willen, begint te schreeuwen, te huilen, weg te duwen, of zelfs bij passieve afwijzing zoals verstijven of geen enkele reactie tonen.
Verder wordt in de modernisering van de Wet seksuele misdrijven aandacht besteed aan afhankelijkheidsrelaties, bijvoorbeeld tussen een leidinggevende en ondergeschikte. Hoewel niet elk seksueel contact binnen een afhankelijkheidsrelatie als strafbaar wordt beschouwd, kan sneller worden aangenomen dat er geen vrijwillige instemming is en dus eerder strafbaarheid ontstaat. Belangrijke factoren hierbij zijn onder andere de mate van functionele ongelijkheid, de invloed van de leidinggevende bij het beoordelen en de mogelijke angst voor negatieve gevolgen voor de werkrelatie of loopbaan bij het weigeren van seksueel contact.
Daarnaast wordt door de nieuwe Wet seksuele intimidatie in het openbaar strafbaar. Onder seksuele intimidatie wordt bijvoorbeeld nafluiten, seksuele opmerkingen en het maken van penetratie bewegingen verstaan. Voor de beoordeling van seksuele intimidatie wordt gekeken naar de inhoud, aard en context van de seksuele uiting en niet naar de beleving van betrokken personen. Onder het begrip openbaar vallen voor het publiek toegankelijke gebouwen en voor het publiek toegankelijke online sociale media en internetfora.
Gevolgen voor het arbeidsrecht
Door de nieuwe wet zal seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer sneller strafbaar zijn, vooral in gevallen waar sprake is van een afhankelijkheidsrelatie, zoals tussen een leidinggevende en een ondergeschikte.
Op het eerste gezicht lijkt de wet niet van toepassing te zijn op seksuele intimidatie op de werkvloer, omdat de werkplek niet wordt beschouwd als een openbare ruimte. Toch is de nieuwe wet wel van toepassing wanneer seksuele intimidatie plaatsvindt tijdens bijvoorbeeld een werkborrel in een openbare uitgaansgelegenheid. Daarnaast kunnen ook seksuele uitingen op een openbaar sociaal media-account van een collega onder de reikwijdte van de wet vallen.
De uitbreiding van deze wet zal naar verwachting de positie van de werkgever versterken. Nu een werknemer die zich schuldig maakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag eerder strafrechtelijk veroordeeld kan worden, kan mogelijk ontslag (op staande voet) ook eerder als gerechtvaardigd worden beschouwd.
Let wel op: wanneer de strafrechter niet tot een veroordeling komt, kan de werkgever (in sommige gevallen) alsnog overgaan tot ontslag. Komt de strafrechter wel tot een veroordeling dan betekent dit niet per definitie dat een ontslag rechtvaardig is, alle omstandigheden van het gevallen moeten worden meegewogen.
Met de modernisering van de Wet seksuele misdrijven zouden slachtoffers van seksuele intimidatie en/of ongewenste seksuele relaties in een hiërarchische verhouding op het werk, eerder aangifte kunnen doen bij de politie. Het is de vraag of dit altijd wenselijk is. Algemeen bekend is dat de capaciteit van de politie en het OM beperkt is, de kans op strafvervolging is dus niet groot, wat leidt tot frustratie en teleurstelling. Strafprocedures zijn bovendien openbaar en de bewijslat ligt hoger dan in het civiele recht. De kans op secundaire victimisatie (hernieuwd slachtofferschap door een belastende procedure) is groot.
De werkgever en slachtoffers kunnen via het (civiele) arbeidsrecht veel oplossen, waaronder het verlenen van (direct) ontslag en het instellen van schadeclaims. Om de rechtspositie van de werkgever in dit kader te versterken, is het advies om in de gedragscode expliciet op te nemen dat een seksuele relatie tussen leidinggevende en ondergeschikte niet is toegestaan behalve wanneer de werkgever hiervan (voorafgaand) op de hoogte is gesteld. Dit tezamen met een algeheel verbod op seksuele intimidatie op de werkvloer, met concrete voorbeelden. Het is altijd raadzaam om disciplinaire sancties op te nemen als deze voorschriften niet worden nageleefd. Wij adviseren graag over dergelijke clausules in de gedragscode.